Malarstwo

lementy stylizacji secesyjnej widoczne były w wielu postępowych kierunkach malarstwa końca XIX wieku, m.in. u takich artystów, jak Vincent van Gogh i Paul Gauguin. Linia i kontur ponownie odzyskały wartość środka ekspresji. Wielu artystów podkreślało, że linie są nośnikiem emocji, środkiem przekazu. Trudno znaleźć artystów tworzących czyste malarstwo secesyjne. Często twórczość jednego malarza mieściła w sobie poza secesją jeszcze kilka innych nurtów. Wiele wątków łączyło secesję z symbolizmem końca XIX wieku. Artyści zafascynowani byli potęgą i płodnością życia, sprawami płci, widząc w nich wielkie misterium przyrody. Czasem przerażeni odwiecznym cyklem życia i śmierci wyrażali pesymistyczny nastrój końca wieku. Kobietę przedstawiano jako rodzicielkę, matkę albo zmysłową i okrutną kobietę fatalną, która tryumfując nad mężczyzną, niszczy go. W miłości widziano demoniczną, destrukcyjną siłę.

Do malarzy secesyjnych zaliczyć należy między innymi wiedeńczyka Gustava Klimta, oraz pochodzącego z Francji Henri de Toulouse- Lautrec'a. Natomiast wiele prac Norwega Edvarda Muncha, posługującego się ekspresyjną linią, należy zarówno do secesji i symbolizmu, jak wczesnego ekspresjonizmu („Krzyk", 1893; „Madonna", 1895).

W Polsce głównymi przedstawicielami malarstwa secesyjnego są: Stanisław Wyspiański, który m.in. wykonał witraże i polichromie do kościoła Franciszkanów w Krakowie 1897-1905) oraz Józef Mehoffer (projekty witraży dla kościoła Świętego Mikołaja we Fryburgu w Szwajcarii, 1894; obraz "Dziwny ogród", 1902-1903).

STANISŁAW WYSPIAŃSKI (1869–1907) - najwybitniejszy i najwszechstronniejszy przedstawiciel secesji w Polsce-dramatopisarz, poeta, malarz, grafik, reformator teatru, scenograf. W latach 1884–85 i 1887–95 studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (był m.in. uczniem i współpracownikiem Jana Matejki) oraz na UJ. W latach 1890–94 przebywał za granicą, głównie w Paryżu, gdzie oddziałała nań sztuka Paula Gauguina oraz drzeworyt japoński. W latach 1898–99 był kierownikiem graficznym krakowskiego „Życia”. Działał m.in. jako malarz-dekorator i inscenizator w krakowskich teatrach. W 1902 r. został docentem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Od 1897 był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. Ulubioną techniką malarską Wyspiańskiego był pastel (wizerunki dzieci, autoportrety). Niezwykły talent ujawnił w zakresie grafiki książkowej (m.in. ilustracje do "Iliady" Homera, winiety i układy graficzne tygodnika „Życie”, okładki, inicjały, przerywniki oraz wydawanie własnych dramatów. Ozdobniki graficzne o motywach kwiatowych na okładkach lub kartkach książek miały szczególnie charakter secesyjny.

Ważne miejsce w jego działalności, rozpoczętej współpracą z Matejką i J. Mehofferem przy polichromii Kościoła Mariackiego, zajmowały projekty witraży i polichromii wnętrz, np. w krakowskim kościele Franciszkanów (1897–1905) oraz nie zrealizowane w katedrze lwowskiej (1892–94) i wawelskiej (1900–02). W twórczości plastycznej Wyspiańskiego przeważał portret i pejzaż (m.in. cykl widoków na kopiec Kościuszki 1904–05). Wspólnie z W. Ekielskim stworzył projekt przebudowy wzgórza wawelskiego i uczynienia z niego Akropolis — pomnika dziejów i potęgi Polski (1904–08). Wyspiański opracowywał scenografie i projekty kostiumów do inscenizacji własnych dramatów. Zajmował się również dekoracją wnętrz (np. siedziby Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie), projektowaniem mebli i tkanin oraz architektury. Był jednym z twórców programu i praktyki tzw. sztuki stosowanej w Polsce, reformatorem grafiki książkowej. W jego stylu jest widoczny zarówno trwały wpływ Matejki, jak i żywe związki z secesją (dekoracyjność, charakterystyczna giętka i kapryśna linia, stylizacje roślinne). Podobnie jak wielu artystów secesyjnych, Wyspiański był namiętnym miłośnikiem kwiatów. Wymownym tego świadectwem jest jego tzw. "Zielnik", zbiór ok. 120 rysowanych ołówkiem i niekiedy podkolorowanych akwarelą podobizn roślin z okolic Krakowa. Nazywany jest on głównym przedstawicielem tzw. „nurtu florystycznego” w secesji polskiej. Kwiaty wprowadza on, gdzie tylko może. Głównym źródłem inspiracji Wyspiańskiego jako rysownika i stylizatora kwiatów były plakaty Alfonsa Muchy z ich motywami kwiatowymi oraz drzeworyty japońskie.

Dziełem sztuki całościowej miała być zaprojektowana i częściowo wykonana przez Wyspiańskiego dekoracja kościoła Franciszkanów w Krakowie. Składają się na nią malowidła ścienne przedstawiające róże, lilie, nasturcje oraz witraże - ze św. Franciszkiem w chwili otrzymywania stygmatów, dokoła którego wiją się cierniste gałęzie ciemnoniebieskie i fioletowe, łącząc się w górze z krwistoczerwonymi piórami olbrzymich skrzydeł otaczają postać Chrystusa oraz z bł. Salomeą- upuszczającą z chudych rąk koronę królewską, dookoła której połyskują wśród zieleni złociste kaczeńce, a w górze wznoszą się strzeliste lilie. Są tam też witraże przedstawiające cztery żywioły: Powietrze, Wodę, Ogień i Ziemię. Najwspanialszy witraż to Bóg-Ojciec (Stań się), gdzie groźny Bóg podniesioną ręką wydobywa na nim świat z nicości

W dziedzinie literatury stał się największym obok romantyków twórcą dramatu, zwłaszcza tragedii np. Meleager 1899, Protesilas i Laodamia 1899, dramat z dziejów powstania listopadowego Warszawianka 1898, Klątwa 1899, Wesele 1901, Wyzwolenie 1903, Legion 1900, Bolesław Śmiały 1903, Noc listopadowa 1904, Skałka 1907, Zygmunt August 1907 — nie ukończony, Akropolis 1904, Powrót Odysa 1907.

GALERIA MALARSTWA WYSPIAŃSKIEGO: